Quảng NamĐể trồng sâm Ngọc Linh, người dân Nam Trà My phải ăn ở giữa núi rừng lạnh giá để chăm sóc, sơ sẩy là cây sẽ sâu bệnh hoặc bị chuột phá mất trắng.
Sâm Ngọc Linh là loài đặc hữu, phân bố trên dãy núi cùng tên ở tỉnh Kon Tum và Quảng Nam. Trước đây người dân khai thác sâm từ tự nhiên, sau đó đổ xô vào rừng đào đến cạn kiệt. Để phát triển loài dược liệu quý, người dân huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam và nhiều doanh nghiệp đã trồng sâm dưới tán rừng.
Chị Nguyễn Hồng Thương ở xã Trà Cang, huyện Nam Trà My là một trong những hộ đi đầu trồng sâm Ngọc Linh. Cuối tháng 2, dù đang mưa trái mùa chị vẫn cuốc bộ trên con đường mòn dưới tán rừng nguyên sinh để tới vườn sâm cao hơn 1.800 m trên núi Ngọc Linh. Nơi đây quanh năm mây mù bao phủ, không điện, không sóng điện thoại, mưa triền miên, mùa lạnh có thể rét 8 độ C.
Khoác bộ áo mưa, mang đôi dép rọ và cầm rựa phát dọn lối đi, chị Thương cùng chồng chui rúc dưới tán cây rừng, có lúc phải vượt qua những con dốc dựng đứng trơn trượt, mùa mưa lội suối sâu đến bụng. Suốt quãng đường đi, mắt họ phải mở to quan sát rắn ẩn mình trên cành cây. “Trong thôn có người đi lên vườn sâm bị trượt ngã xuống vực sâu, thoát chết nhưng tàn phế”, chị kể.
Sau 4 giờ len lỏi giữa rừng, chị đến được vườn trồng hàng nghìn cây sâm trên đỉnh Ngọc Linh. Đôi chân bị vắt, sên hút, máu chảy thấm đỏ quần. Vợ chồng chị sẽ ở lại rừng một tuần. “Thấy mỗi lần bán sâm thu trăm triệu đồng, có người nói chẳng mấy tôi trở thành đại gia, nhưng đó là suy nghĩ sai lầm. Chúng tôi phải đánh đổi công sức, tiền của, cả máu lẫn nước mắt”, chị nói.
Chị Nguyễn Hồng Thương thu hoạch sâm Ngọc Linh. Ảnh: Đắc Thành
Năm 2016, chị Thương cùng bốn người trong xã hình thành nhóm hộ gia đình lên núi Ngọc Linh trồng sâm. Sau khi dựng lán trại ở, họ phát dọn đất rừng, gom đất mùn tạo luống trồng gần 500 cây sâm 1-4 tuổi và thay phiên nhau ở lại chăm sóc, bảo vệ vườn sâm.
Nhóm chị Thương được Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Nam hướng dẫn kỹ thuật trồng sâm Ngọc Linh. Loài cây này chỉ thích hợp ở vùng khí hậu thấp nhất 8-11 độ C, cao nhất 20-25 độ, độ ẩm 85-90%, mưa hàng năm 2.800-3.400 mm. Sâm phát triển dưới tán rừng có độ che phủ từ 70% trở lên, độ cao trên 1.500 m, thuận lợi nhất trên 1.800 m. Đất trồng phải đủ ẩm, giàu dinh dưỡng, lượng mùn hữu cơ cao.
Bỏ ra hơn 200 triệu đồng đầu tư, áp dụng đúng quy trình trồng sâm, nhưng sau một năm hơn 50% cây của nhóm chị Thương bị chết, số còn sống sang năm thứ hai cũng chết 70%. Sau thất bại, chị phát hiện vùng đất trồng mùa mưa nước rút chậm khiến cây bị úng, thối củ, nắng nóng đất rắn chặt nên rễ không phát triển.
Đến năm 2018, chị Thương cùng nhóm hộ chuyển sâm lên độ cao 50 m so với nơi cũ. Sau ba năm trồng, cây vẫn còi cọc do lượng đất mùn ít. Năm 2021, chị tiếp tục chuyển sâm lên cao hơn chỗ cũ 100 m, nơi có lớp đất mùn dày, dốc 30 độ xuôi theo sườn núi để dễ thoát nước. Tuy nhiên, cây vẫn chết do mưa nhiều, nắng kéo dài nên mắc bệnh nấm, thối củ, lở rễ.
Sau nhiều lần thiệt hại nặng, chị Thương cũng như các nhà vườn ở núi Ngọc Linh thay đổi phương pháp. Tận dụng cây rừng ngã đổ, họ mang vật liệu lên núi làm nhà che bằng mái nylon. Mùa mưa, họ kéo mái che chắn, mùa nắng tháo ra và tưới nước cho cây.
Sâm Ngọc Linh trồng trong rổ nhựa, thùng xốp dưới nhà che nylon tránh mưa, hạn chế sâu bệnh. Ảnh: Đắc Thành
Sâm Ngọc Linh được ví như nữ hoàng rừng xanh xét về giá trị kinh tế, mỗi lạng cả chục triệu đồng, nhưng rất “đỏng đảnh, khó trồng”. Sau đợt mưa lớn, nếu không có biện pháp thoát nước thì chúng sẽ chết. “Phát hiện cây vàng lá, thối củ phải bỏ, nếu trễ bệnh lan sang cây khác. Vài ngày không ngăn ngừa kịp thời, bệnh sẽ lây lan chết cả vườn”, chị Thương kể. Đây cũng là lý do mà người trồng sâm không dám lơ là, phải ăn núi ngủ rừng để chăm sóc sâm.
Sống giữa núi cao hiểm trở, chị Thương không ít lần đối diện với rắn độc bò vào lán, hay rắn ẩn mình dưới lớp mùn trong lúc làm đất trồng. “Sợ nhất là mùa mưa bão, cây đổ đè trúng người mà không biết kêu ai. Nguy hiểm lắm, nhưng vì miếng cơm manh áo đành chấp nhận”, chị nói.
Cũng trồng sâm trên núi Ngọc Linh, ông Hồ Văn Díu, 70 tuổi, ở xã Trà Linh, huyện Nam Trà My đang sở hữu vườn hàng nghìn cây. Gần 30 năm trước, ông là nhân viên Trung tâm Phát triển sâm Ngọc Linh và dược liệu Quảng Nam. Sau nhiều năm, ông học được cách trồng sâm và tự mình triển khai.
Lựa chọn khu rừng ở độ cao gần 2.000 m, ông Díu chặt cây dựng lán rộng hơn 10 m2 tá túc và phát dọn đất trồng sâm. Ăn dầm ở dề tại vườn, mỗi tháng ông chỉ rời đi khoảng 5 ngày xuống núi gùi gạo, mắm, muối lên. Bữa ăn thường chỉ có cơm trắng với cá khô, thịt ướp muối và rau rừng. Cuộc sống cô độc nên mỗi khi có dấu hiệu ốm đau, ông nhanh chóng xuống núi, “nếu không sẽ chết giữa rừng không ai biết”.
Ông ví trồng sâm còn khổ hơn nuôi con nhỏ, ban ngày đảo quanh vườn dọn dẹp, nhặt cành cây rơi; ban đêm cầm đèn pin soi chiếu để ngăn chuột cắn phá. Hạt sâm giá trị rất cao, giá khoảng 100.000 đồng/hạt. Vào mùa hạt chín, chuột đi theo đàn phá hoại. Hạt nằm trên đọt cây, chuột leo lên ăn vài hạt nhưng kéo cây gãy đổ nên hỏng toàn bộ. Thời điểm củ sâm ra mầm sau thời gian ngủ đông, chuột thường ăn nham nhở dẫn đến thối.
Cây sâm Ngọc Linh bốn năm tuổi bị bệnh, ban đầu vàng lá sau đó bị thối củ. Ảnh: Đắc Thành
Để chống chuột, ông Díu đặt nhiều loại bẫy nhưng loài gặm nhấm rất tinh ranh, vẫn có thể thoát được; cũng không thể dùng thuốc tiêu diệt vì chất hóa học ảnh hưởng đến chất lượng củ sâm. “Vì những lý do trên nên trồng sâm Ngọc Linh đầu tư lớn, tỷ lệ hao hụt cao, không như cây lúa, ngô, khoai. Trồng 100 cây, sau 5 năm còn 50 là quá may mắn, có vườn chết gần hết”, ông kể.
Vào mùa nắng tháng 3-7, vùng núi Quảng Nam hay xuất hiện mưa đá. Đây cũng là thời điểm cây sâm đang ra hoa. Ông Dúi không thể rời vườn, luôn canh trời đang nắng mà thấy mây đen, gió kéo đến là vội vàng che chắn cho vườn. Sâm có giá trị cao nên cũng thường xuyên bị trộm cắp. Nhiều người dân làm bẫy chông quanh vườn nhưng không ngăn được kẻ gian.
Gần đây, người trồng sâm như ông Dúi, chị Thương có thêm nỗi buồn là giá sâm Ngọc Linh đang giảm. Sâm loại 1 bán tại chợ sâm huyện Nam Trà My còn 120 triệu đồng/kg, giảm một nửa so với năm ngoái. Giá do thương lái quyết định, nhiều lúc người dân cần tiền trang trải cuộc sống nên nhổ sâm bán thì bị ép giá.
Tại Quảng Nam, huyện Nam Trà My đã quy hoạch vùng trồng sâm Ngọc Linh rộng trên 15.000 ha; bảo tồn được khoảng 100 ha, tương đương với khoảng 2 triệu cây. Huyện có hơn 1.500 người trồng hơn 1.650 ha và 18 doanh nghiệp đăng ký trồng sâm dưới tán rừng với diện tích hơn 341 ha.
Thông báo: Baoangiang.com rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến cũng như bài vở của bạn đọc gần xa. Quý bạn đọc có tin bài muốn cộng tác xin gửi về địa chỉ email: [email protected] hoặc zalo: 0909090909.
Chúng tôi sẽ có nhuận bút tương xứng với chất lượng của bài viết nếu bài viết của Quý đọc giả được chọn để đăng trên trang của chúng tôi. Xin cám ơn!
